12. На епіскапстве ў Аўстраліі (1950-1953)

Бежанцы ДП з Нямеччыны і Аўстрыі, а таксама з іншых краінаў Заходняй Эўропы, дзе яны часова жылі пачынаючы з 1948 года, масава перасяляліся ў заморскі край: Аўстралію, Аргентыну, Бразылію. Парагвай, Вэнэсуэлу, ЗПІА, Канаду і Марока. У свае родныя мясьціны пад камуністычнай уладай ніхто не жадаў вяртацца - баяліся рэжыму і турмы. Заходняя Эўропа, асабліва Заходняя Германія, хутка вызвалялася ад бежанцаў з Усходу. Лягеры масава зачыняліся, ліквідаваліся з прычыны адсутнасьці насельнікаў. Памяншалася колькасьць прыхаджанаў і ў Гамбургу. Дзякуючы амэрыканскаму камандаваньню, на маю просьбу, пераправілі аэраплянам з Бэрліна да мяне ў Гамбург сям'ю майго старога прыяцеля протаіерэя П. Закідальскага, якому пагражала высылка на радзіму. Ён прасіў мяне дапамагчы яму зь сям'ёй перасяліцца ў Гамбург.

Выпісваючы сабе ў дапамогу протаіерэя Закідальскага, я меў на ўвазе, што ён зойме маё месца ў Гамбургу як настаяцель прыходу. Маё становішча ў Германіі зрабілася няпэўным, бо мяне запрашалі двойчы ў Паўночную Амэрыку на епіскапства. Архірэйскі Сынод маўчаў адносна мяне, а я не жадаў пераходзіць у Паўночна-Амэрыканскую Мітраполію, дзе мне прапаноўвалі епіскапскую катэдру. Але на пачатку 1950 года прыйшла, нарэшце, чарга за мною. Мітрапаліт Анастасій, старшыня Архірэйскага Сыноду, пісьмова прапанаваў мне месца вікарнага епіскапа ў Аўстраліі, дзе ўжо кіраўніком Аўстралійскай епархіі быў епіскап Феадор, прызначаны туды яшчэ ў 1948 годзе. 3 ім я быў даўно добра знаёмы, яшчэ з акадэмічных студэнцкіх гадоўу Варшаве, а потым шматразова сустракаўся ў Мюнхэне, дзе ён жыў прыватна, як просты бежанец. У сан епіскапа ён быў высьвечаны на роднай яму Валыні ў 1942 годзе і належаў да Ўкраінскай аўтаномнай Царквы59. Адтуль ён выехаў у бежанства і пасяліўся ў Мюнхэне, ператрываўшы розныя бежанскія нягоды. Знаходзячыся ў Аўстраліі і жывучы ў Сіднэі, ён пісаў мне лісты зрэдчас. Аднойчы ён напісаў мне ліст з просьбай прыбыць у Аўстралію яму ў дапамогу. А мітрапаліту Анастасію напісаў прапанову прызначыць мяне кіраўніком Аўстралійскай епархіі, а яго прызначыць вікарыем. Мітрапаліт на гэта не пагадзіўся і вырашыў мяне паслаць яму ў дапамогу. Таму і запрасіў маёй згоды. Усьведамляючы, што Сынод кудысьці пашле мяне з Германіі, я аддаў перавагу ехаць, ці плыць, у далёкую і невядомую мне Аўстралію. Мяне прываблівалі старое знаёмства і сяброўства з епіскапам Феадорам (Рафальскім), былым протаіерэем да епіскапства, як я яго з таго часу ведаў.

На падставе маёй згоды на епіскапскую катэдру ў Аўстралію епіскап Феадор зьвярнуўся з просьбай у міністэрства іміграцыі ўключыць мяне ў сьпіс імігрантаў у Аўстралію. Міністэрства пагадзілася і дало распараджэньне сваім чыноўнікам у Германіі ўключыць мяне ў сьпісы. ІРА ў Германіі паведаміла мне пра гэта, выклікаўшы на мэдыцынскую камісію. Адначасова я атрымаў запрашэньне ад містэра Патэрсана Моргана правесьці месячны адпачынак у горадзе Лакарна (Швэйцарыя) у доме Сусьветнай Рады Цэркваў. Я прыняў гэтае запрашэньне і напрыканцы лютага туды паехаў. Там было добра: выдатныя ўмовы ў доме, мэдыцынская дапамога, прыемная адукаваная грамада прафэсараў і здаровы горны клімат. Горад разьмешчаны на беразе вялікага возера - Ляка Маджора. Пачыналася вясна. расьцьвіталі дрэвы мімозы і паўсюль было шмат кветак. Штодзённа я гуляў па бульварах, засаджаных дрэвамі і кветкамі. Калі-нікалі гуляў па прысадах у гарах. Я захапляўся цёплым кліматам пасьля халоднай і сьнежнай зімы ў Гамбургу.

Перад ад'ездам у Лакарна я напісаў мітрапаліту Анастасію ў Мюнхэн ліст, паведамляючы пра сваю паездку. I зрабіў кепска, бо сам сабе пашкодзіў. Мітрапаліт адказаў мне, што адпачываць я буду на параходзе, шляхам у Аўстралію, і загадаў паскорыць ад'езд з Швэйцарыі назад у Гамбург для падрыхтоўкі да адплыцьця. Я пайшоў да доктара. Агледзеўшы мяне, ён катэгарычна раіў застацца яшчэ на месяц у Лакарна. Аднак, каб не аслухацца мітрапаліта, неўзабаве я зьехаў адтуль, не дачакаўшыся канца прызначанага тэрміну.

Па дарозе назад вырашыў я наведаць Жэнэву. Праяжджаў цягніком па цясьнінах высокіх Альпаў, цераз доўтія тунэлі і з шматлікімі прыпынкамі на станцыях у гарах. Маляўнічыя краявіды. На італьянскім баку на станцыях заходзілі ў вагон жабракі прасіць міласьціны, грошай. Убогі яны мелі выгляд. У Лазане была перасадка на мясцовы электрычны поезд. У вагоне гучала француская мова. 3 увагай я ўслухоўваўся ў размовы пасажыраў, стараўся зразумець іх маўленьне. Францускую мову я ведаў, але за шмат гадоў бяз практыкі яе забыўся, а цяпер успамінаў, услухоўваючыся ў чужое маўленьне.

3 Лакарна я паведаміў настаяцелю рускай царквы ў Жэнэве пра свой прыезд, але на вакзале ніхто мяне не сустрэў. Дзякуючы сваёй францускай мове я ўдала даехаў да царквы. Дапамог мне ў гэтым кандуктар трамвая. Настаяцель, архімандрыт Лявонцій, сказаў мне, што не атрымаў майго ліста. Ён уладкаваў мяне ў бліжэйшым гатэлі, а на абеды я хадзіў да яго. Быў першы тыдзень Вялікага посту і прытрымліваліся строгага посту. Харчаваліся галоўным чынам бульбай у мундзірах з сольлю. У доме настаяцеля гасьцявалі: ягоны брат архімандрыт Антоній, цяпер архіепіскап Жэнэўскі і Заходнеэўрапейскі, ягоны родны бацька, архімандрыт Іоў, настаяцель манастыра ў Мюнхэне, як цывільны - палкоўнік, епіскап Нафанаіл і яшчэ нехта. Вялікая грамада. Размовы за сталом вяліся пераважна на палітычныя тэмы, пра Расею, пра тое, што няма ўкраінцаў, і іншыя шавіністычныя гугаркі. Мне не падабаліся гэтыя прамовы. Стараўся болып не заходзіць. Хадзіў па горадзе, наведаўунівэрсытэт і музэі. Даўні горад, але без асаблівых славутасьцяў. Затое Жэнэўскае возера - аздоба горада. Вакол яго разьмешчаны шыкоўныя вілы і гатэлі. 3 епіскапам Нафанаілам і архімандрытам Лявонціем я наведаў грэцкага мітрапаліта Фіятырскага Германаса. Ён распавядаў пра сваю паездку ў Маскву на ўрачыстасьці аўтакефаліі Рускай Царквы. Хтосьці з нас запытаўся, як ён лічыць, ці законная герархія ў Маскве. Грэк падумаў і сказаў: "Кананічна законна, але па сумленьні складана прызнаць". Спыніўся ён у гатэлі на беразе возера. Апрануты - у цывільным.

У Жэнэве я прабыў тры дні і зьехаў у Мюнхэн. Да мяне далучыўся архімандрыт Іоў, які вяртаўся ў свой манастыр. У дарозе агіналі вялікае Бодэнскае возера. Ён распавядаў мне, як правозіў удала розныя тавары з Жэнэвы ў Мюнхэн без кантролю, і лічыў гэта цудам. Зласьліва і аднабакова нападаў на мітрапаліта Варшаўскага Дыянісія. Я спрабаваў растлумачыць яму ягонае няправільнае меркаваньне. Беспасьпяхова, тады я пайшоў у іншае купэ. Ён застаўся на самоце, але перад прыбыцьцём у Мюнхэн прымірыўся са мною. Мы разьвіталіся з ім па-братэрску. Стварылася ў мяне ўражаньне непрыхільнае, тыповае для старога эмігранта з 1-й вайны з ягонымі мэнтальнасьцю і патрыятызмам. Для новага пакаленьня ён не падыходзіў. Расказвалі пра яго, што ў сваім манастыры, калі заўважаў, што на клірасе размаўляюць, ён падыходзіў і камандаваў: "У шэрагу не размаўляць!"

У Мюнхэне разьвітаўся з сваімі ўладыкамі: мітрапалітамі Панцеляймонам (Ражноўскім) і Анастасіем, а таксама Серафімам Бэрлінскім і Германскім, які выказаў шкадаваньне, што я пакідаю Нямеччыну. Разьвітаўся таксама і з іншымі ўладыкамі і знаёмцамі. Усьведамляў, што ў жыцьці болып ня ўбачуся з імі. Мітрапаліты Панцеляймон і Серафім неўзабаве памерлі ў Мюнхэне і там пахаваныя. Мітрапаліт Панцеляймон удзельнічаў у маёй хіратаніі ў епіскапства ў Мінску на пачатку сакавіка 1942 года, а мітрапаліт Серафім ставіўся да мяне вельмі добра і дапамагаў, калі быў у Варшаве ў 1940 годзе.

У Мюнхэне мне перадалі Сынадальны указ аб прызначэньні мяне на новаадчыненую катэдру вікарнага епіскапа ў горадзе Мэльбурне з тытулам "епіскап Мэльбурнскі". Туды я і накіраваўся, не ведаўшы будучыні. Але на месцы ўжо высьветлілася, што маё епіскапства ў Мэльбурне бьшо толькі пераходным этапам на паперы. Пачалася гульня Сыноду і епіскапа Феадора са мной, як з мячыкам футбалістаў.

Пасьля вяртаньня ў Гамбург з Швэйцарыі я прадаў аўтамабіль за бясцэнак. Прызначыў а. Закідальскага сваім намесьнікам, якога зацьвердзіў мітрапаліт Серафім. Сам я паехаўу лягер на мэдыцынскую камісію ў г. Мюнстэр. Там прабыў каля двух тыдняў. У камісіі рэнтгенаўскія здымкі выявілі старью рубцы былога тубэркулёзу лёгкіх. Рускі доктар з гэтай камісіі дапамог мне тым, што аўстралійскамудоктару падставіў здымак лёгкіх здаровага чалавека пад маім імем. Мяне прапусьцілі ў Аўстралію. Гэты доктар ужо шмат гадоў жыве ў Сан-Паўла (Бразылія) і карыстаецца вялікай папулярнасьцю ня толькі сярод рускіх, але і сярод бразыльцаў.

Перад ад'ездам у Аўстралію я вырашыў наведаць свайго дваюраднага брата Міхаіла Мартаса, які жыў у Лёндане (Англія) і якога я ня бачыў шмат гадоў. Мы разам з ім правялі нашае юнацтва. Ён служыў у польскай арміі шмат гадоў і падчас польска-нямецкай вайны ў верасьні 1939 года эвакуяваўся разам з палякамі праз Румынію і Францыю ў Англію. Служыў у арміі генэрала Андэрса60. Ажаніўся з англічанкай і меў свой дом. Зьліставаўшыся з ім, на аэрапляне я выправіўся ў Лёндан ў назначаны дзень. Быў моцны вецер, і наш аэраплян падымаўся ў паветра з хістаньнем. Але наверсе было ціха і сонечна. На аэрадроме сустрэлі мяне архіепіскап Сава Саветаў, епіскап з Полыпчы, і архімандрыт Віталій, настаяцель рускага прыходу ў Лёндане. Архіепіскап Сава меў чын польскага генэрала па сваёй пасадзе вайсковага епіскапа. Архіепіскап запрасіў мяне ў госьці і на начлег. Архімандрыт Віталій на сваім аўтамабілі адвёз да сябе ў царкоўны дом і пачаставаў абедам. Тамсама я сустрэў свайго пляменьніка Аляксандра. На наступны дзень я гасьцяваў у брата. Архіепіскап Сава папрасіў мяне наведаць ягоную царкву і адслужыць акафіст. Ягонымі прыхаджанамі былі беларусы з арміі Андэрса. Да іх я зьвярнуўся з словам павучаньня.

Архіепіскап Сава і архімандрыт Віталій вазілі мяне і паказвалі горад, каралеўскі палац, парлямэнт, палац архіепіскапа Кентэрбэрыйскага і шмат іншых славутасьцяў. Усё гэта мне было цікава. На зваротным шляху я крыху прыхварэў, але пасьпяхова вярнуўся ў Гамбург.

Неўзабаве мяне выклікалі ў транзытны лягер у Дэльмэнгорст каля Брэмэна. Разьвітаўшыся з прыхаджанамі, з а. Закідальскім і ўзяўшы свае неабходныя рэчы, я паехаўу Дэльмэнгорст. Там пратрымалі мяне амаль месяц. Была нейкая інтрыга супраць мяне: хтосьці жадаў перашкодзіць мне з ад'ездам у Аўстралію. Быў адзін такі ў гэтым лягеры. Мяне вазілі з транспартам у лягер Аўрых каля мяжы з Даніяй, а адтуль зноўу Дэльмэнгорст. Мне дапамог Іван Яўсеенка, былы рэгент у Фішбэку, які выпраўляўся да сваіх бацькоўу Мэльбурн. Ён папрасіў аўстралійскага начальніка транспарту ўключыць мяне ў якасьці параходнага капэляна для праваслаўных. Той і зрабіў. Дзякуючы гэтаму 17 чэрвеня на параходзе "Скаўгум" я адплыў у Аўстралію. На нашым параходзе знаходзіліся дзьве тысячы пасажыраў-эмігрантаў

Пасьля 25-дзённага падарожжа прыплылі ў заходнюю Аўстралію. у порт Фрымантл каля горада Пэрт. Дзённы прыпынак мелі толькі ў Порт-Саідзе. Пасажыры, убачыўшы здалёк аўстралійскія берагі, моцна ўзрадаваліся і масава выйшлі на палубу паглядзець на іх. Штосьці думаў кожны. На прыстані каля парахода сустрэў мяне а. гераманах Афанасій Магілёў, якога я ведаў па лягеры Фішбэк. Ён выпрасіў для мяне ў адміністрацыі транзытнага лягера легкавы аўтамабіль з шафёрам, на ім ён і адвёз мяне ў гэты лягер, названы Нордзэм, былы амэрыканскі вайсковы лягер. Мне далі асобны пакой у бараку і дазволілі сталавацца разам з адміністрацыяй. Такім чынам мяне ўважылі.

У лягеры пратрымалі мяне нядоўта. Адтуль я езьдзіў праводзіць Набажэнствы ў г. Пэрт і служыў з а. Афанасіем у лягеры Нордзэм. Усе прыбылыя ДП, якіх назвалі "новыя аўстралійцы", праходзілі мэдыцынскую камісію. Тут прычапіліся да маіх лёгкіх і хацелі вярнуць мяне ў Нямеччыну. Параілі мне зьвярнуцца да галоўнага доктара камісіі. Я растлумачыў яму мэту свайго прыезду, і ён ахвотна пагадзіўся адпусьціць мяне з лягера ў Сіднэй. Па паходжаньні ён быў аўстрыйскі габрэй з Вены. 3 ім я гаварыў па-нямецку. Пасьля камісіі я атрымаў свае рэчы і білет на чыгунку і паехаў з лягера. Цягнік імчаўся тры дні цераз неаглядную пустыню. Вагоны былі спальныя, для чатырох пасажыраў. У нашым купэ ехалі тры "новыя аўстралійцы" і адзін "стары аўстраліец", які бесьперапынна піў піва і нас частаваў. У Адэлаідзе пераселі на іншы цягнік да Мэльбурна. Я разьвітаўся з сваімі спадарожнікамі. На вакзале сустрэў мяне сьвятар I. Зуземіль, знаёмец з Бэрліна і Якаўлевы, якія забралі мяне да сябе ў дом.